„Debata. Miesięcznik regionalny” (Olsztyn), nr 3 (54), 03.2012, s. 12.
Pięćdziesiąt lat temu rozpoczął się Sobór Watykański II (1962–65). Jego owocem jest szesnaście dokumentów (konstytucje, dekrety, deklaracje). Dotyczą one Kościoła, liturgii, misji, wolności religijnej, ekumenizmu, środków masowego przekazu, świeckich, życia zakonnego, kapłaństwa, biskupów). Sobór zwołał papież Jan XXIII, a dokończył Paweł VI.W Soborze Watykańskim II wzięli udział jako zaproszeni goście-obserwatorzy, przedstawiciele Kościołów i wspólnot chrześcijańskich oddzielonych od Rzymu. Sobór dał impuls do podjęcia dialogu Kościoła katolickiego z chrześcijanami niekatolikami, z judaizmem, z religiami niechrześcijańskimi, z ateistami, ze światem współczesnym. Sobór cechowała afirmacja dla rzeczywistości stworzonej. Sobór Watykański II był XXI synodem powszechnym. Postanowienia soborów zaaprobowane przez Biskupa Rzymu rozstrzygają najważniejsze sprawy doktryny i życia Kościoła.
Założyciel Bractwa św. Piusa X
Jednym z uczestników ostatniego Soboru był arcybiskup Marcel Lefebvre (1905–1991) [1]. Pochodził z Francji. Studiował w ojczyźnie i w Rzymie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1929 roku. Później wstąpił do Zgromadzenia Misjonarzy Ducha Świętego. Wyjechał do Afryki. Został wykładowcą i rektorem seminarium. W 1947 roku papież Pius XII ustanowił go biskupem i delegatem apostolskim. Lefebvre reprezentował papieża w osiemnastu krajach Czarnego Lądu. W 1955 roku dostąpił godności pierwszego arcybiskupa Dakaru, w Senegalu. W 1962 roku został biskupem diecezjalnym we Francji (Tulle) i generałem swego zgromadzenia. Przeszedł na emeryturę w 1968 roku. Wówczas utworzył kapłańskie Bractwo św. Piusa X (1970 r.). Założył Seminarium w Econe (w Szwajcarii), propagował liturgię tzw. trydencką wbrew przepisom wykonawczym Soboru Watykańskiego II. Jako biskup emeryt, nieprawnie udzielał święceń kapłańskich. Z tego tytułu, papież Paweł VI wymierzył mu karę suspensy (wiąże się ona z zakazem wykonywania czynności biskupich).
Abp Lefebvre, chociaż uczestniczył w Soborze, podpisał jego dokumenty, to jednak był przeciwny jego ustaleniom. Nie godził się na zmiany wprowadzone w liturgii, a przede wszystkim na języki narodowe używane w miejsce łaciny. Zarzucał zreformowanej liturgii uleganie wpływom protestanckim. Abp Lefebvre był też przeciwny deklaracji o wolności religijnej i Konstytucji o Kościele w świecie współczesnym. Uważał je za błędne i heretyckie. Widział tu ustępstwa na rzecz modernizmu i liberalizmu. Odrzucał tym samym ekumenizm i dialog międzyreligijny. Był przekonany, że papieże: Jan XXIII, Paweł VI i Jan Paweł II, zbłądzili w wierze. Stąd Kościół jest „bez Głowy” (w stanie bezkrólewia), sede vacante. Dlatego też on – Lefebvre posiada większe kompetencje, gdyż mamy do czynienia ze stanem wyższej konieczności. Był też przekonany, że musi sam podejmować działania niestandardowe, aby dochować wierności Tradycji Kościoła. Zachowania abpa Lefebvre`a mogą po części tłumaczyć, choć nie usprawiedliwiać nadużycia, które wystąpiły w realizacji Soboru, zwłaszcza w sferze liturgii.
Formalne zerwanie jedności kościelnej
Jan Paweł II szukał porozumienia z tradycjonalistami. Dlatego spotkał się z arcybiskupem Lefebvre`m 16 listopada 1978 r. Papież zlecił prowadzenie dialogu z abp. Lefebvre`m kard. Józefowi Ratzingerowi. Doszło do porozumienia, z którego Arcybiskup się wycofał (maj 1988). Ogłosił wtedy zamiar konsekrowania biskupów bez zgody Stolicy Apostolskiej. Kard. Ratzinger upoważniony przez Jana Pawła II prosił go o odstąpienie od tego zamiaru, sprzecznego z wyraźnymi postanowieniami prawa kanonicznego. Jednak 30 czerwca 1988 doszło do nieprawnej konsekracji czterech biskupów. Lefebvre ściągnął na siebie ekskomunikę ipso facto, czyli karę stwierdzającą zerwanie przez niego więzi wspólnoty z Kościołem [2].
Poprzez udzielenie święceń czterem biskupom abp Lefebvre doprowadził do schizmy (rozłamu) w Kościele. Jego zwolennicy mieszkają przede wszystkim w Szwajcarii, Francji, Niemczech. Jan Paweł II, potwierdził schizmatyckość aktu abpa Lefebvre`a i równocześnie ustanowił specjalną watykańską komisję do kontaktów z Bractwem św. Piusa X. Komisja ta nosi nazwę Eccelsia Dei.
Starania o przezwyciężenie schizmy
Następca Jana Pawła II, papież Benedykt XVI, podjął intensywne starania, aby doprowadzić do jedności z Bractwem Kapłańskim. W 2007 roku przywrócił ryt mszy trydenckiej w Kościele równolegle do rytu Pawła VI3. Podjął też rozmowy z Bractwem św. Piusa X, na którego czele, po śmierci abpa Lefebvre`a, stanął bp Bernard Fellay. Wyrazem dobrej woli Papieża było zdjęcie ekskomuniki z czterech biskupów wyświęconych przez abpa Lefebvre`a w 2009 roku, Benedykt XVI zaznaczył przy tej okazji, że Bractwo nie posiada statusu kanonicznego w Kościele. Jego duchowni nie mogą wypełniać żadnej posługi dopóty, dopóki nie zostaną wyjaśnione kwestie doktrynalne, a Bractwo nie otrzyma kościelnej legalizacji.
Zdjęcie ekskomuniki z czterech biskupów lefebrystów było aktem dobrej woli papieża Benedykta (tak jak przywrócenie rytu trydenckiego). Spotkało się jednak z krytyką w Kościele, np. ze strony biskupów niemieckich i francuskich. Wśród czterech biskupów lefebrystów znalazł się Richard Willamson – Anglik, który – jak się okazało – zanegował istnienie niemieckiego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Zdjęcie ekskomuniki z bpa Willamsona spowodowało olbrzymią falę krytyki Stolicy Apostolskiej, której zarzucano brak rozeznania i wiedzy na temat Biskupa.
Z woli Benedykta XVI watykańska komisja Ecclesia Dei, została podporządkowana bezpośrednio Kongregacji Doktryny Wiary. Na jej czele stoi prefekt tejże Kongregacji, kard. Joseph Levada. Stolica Apostolska prowadzi rozmowy z Bractwem. Mają one charakter poufny i dyskretny [4]. 14 września 2011 roku Bractwo otrzymało tzw. preambułę porozumienia, która posiada charakter doktrynalny i od jej przyjęcia uzależniono dalsze kroki. Nie wiadomo, czy Bractwo ostatecznie zaakceptuje watykańską preambułę, czy będzie żądać nieustannie jej modyfikacji, czy też ją wprost i ostatecznie odrzuci. Obserwatorzy są raczej sceptyczni [5].
Bractwo św. Piusa X ma zwolenników także w Polsce. Wydają oni czasopismo „Zawsze Wierni” i publikacje książkowe [6]. Od Bractwa św. Piusa X należy odróżnić kapłańskie Bractwo św. Piotra. Jest to wspólnota dla byłych zwolenników M. Lefebvre`a aprobowana przez Kościół. Księża należący do tego Stowarzyszenia specjalizują się w sprawowaniu liturgii trydenckiej, zgodnie z postanowieniami Benedykta XVI7. Formalnie rzecz ujmując, Bractwo od stycznia 2009 r. nie znajduje się już w stanie schizmy. Jednak kontakt tej Wspólnoty z Kościołem jest nikły i trudny. Nie można przewidzieć jak potoczą się jej losy. Dlatego też ze strony rzymskokatolickiej potrzebna jest modlitwa o odnalezienie przez Bractwo jedności z Kościołem, a także pewna ostrożność i dystans wobec lefebrystów. Wędrują oni od 1988 roku własną drogą i tworzą własne struktury kościelne. Są nastawieni nie tylko krytycznie, ale i misyjnie wobec katolików.
Katolicy nie powinni uczestniczyć w liturgii sprawowanej przez duchownych Bractwa św. Piusa X, gdyż ci nie posiadają mandatu pasterzowania oraz jurysdykcji do sprawowania Sakramentu Pokuty (który sprawują nieważnie). Msza św. odprawiana przez księży lefebrystów jest ważna, ale sprawowana niegodziwie. Komunia Święta przyjmowana u lefebrystów nie jest dziś znakiem jedności kościelnej, ale jej łamaniem. W obecnej sytuacji eklezjalnej Bractwo św. Piusa X jest wspólnotą alternatywną wobec wspólnot rzymskokatolickich.
Bp Jacek Jezierski
(Przypisy)
1. Z. Zieliński, Lefebvre Marcel, w: Encyklopedia Katolicka, t. X, Lublin 2004, kol. 642–643.
2. List Ojca Świętego Jana Pawła II do prefekta Kongregacji Nauki Wiary w sprawie arcybiskupa Marcela Lefebvre`a, w: Listy Pasterskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wyd. Znak Kraków 1997, s. 411–415.
3. Benedykt XVI, List do Biskupów z okazji publikacji Motu proprio summorum pontificum, „Anamnesis” 52, 4(2007), s. 12nn.
4. Jakub Holnicki-Szulc, Rozmowy doktrynalne z Bractwem Kapłańskim św. Piusa X, „Ateneum Kapłańskie” nr 158(2012), s. 1(617), s. 89–94.
5. J. Majewski, Powrót do przeszłości, „Tygodnik Powszechny” nr 51, 18 grudnia 2011, s. 16 i 17.
6. M. Rusecki, Tradycjonalizm, w: Leksykon Teologii Fundamentalnej, Lublin–Kraków 2002, s. 1271–1272.
7. Benedykt XVI, List Apostolski Motu proprio summorum pontificum, „Anamnesis” 51, 4(2007), s. 9 i 12; Benedykt XVI, List do Biskupów, jw., s. 12nn; Wskazania Konferencji Episkopatu dla diecezji polskich, 3 X 2007, Akta KEP, nr 13, 2007, s. 67–68.