Radość i praca. Rozrywka.

 

Nie można zapominać, że radość jest środkiem, a nie celem samym w sobie. Powinna być ona traktowana przez wychowawców jedynie jako nagroda za jakiś wysiłek oraz wywoływana w celu rozbudzenia entuzjazmu do dalszej pracy. Radości, które nie odpowiadają kondycji moralnej dziecka, mogą zaburzyć jego sumienie lub przyczynić się do rozwinięcia postaw egoistycznych.

Jeśli więc radość ma przygotowywać do wysiłku, musi go równocześnie wynagradzać. Dlatego wychowawca powinien czuwać, aby wszelki dobrze ukierunkowany wysiłek połączony był z odpowiadającą mu radością.

Jeśli życiu moralnemu dziecka nie towarzyszyłaby żadna radość, stałoby się ono dla niego bezwartościowe i szybko doprowadziłoby do znużenia. To właśnie ta potrzeba radości powoduje, że wielka liczba dzieci zaniedbuje naukę, jeśli nie jest ona rekompensowana przez żadną przyjemność. Równocześnie te same dzieci potrafią angażować swe zdolności fizyczne i intelektualne w grach, gdyż oczekują od nich pewnej radości.

Dziecko często próbuje osiągnąć radość dla samego tylko zaspokojenia swoich namiętności. Wychowawca musi więc stale analizować wartości moralne tych przyjemności, dopuszczając je lub zwalczając, w zależności od ich wpływu na zdrowie moralne podopiecznych.

 

Rozróżnienie między zabawą a rozrywką

Rozrywki nie powinny być mylone z zabawami. Zabawa, z wychowawczego punktu widzenia, jest spontanicznym ćwiczeniem przeznaczonym do rozwinięcia zdolności dziecka, rozrywki natomiast mają za cel odpoczynek, przy równoczesnym zaangażowaniu zdolności w spontanicznej zabawie lub w dobrowolnej pracy. Mają być one raczej pewną odmianą niż zaprzestaniem aktywności. W ten sposób dziecko, zmęczone ustawiczną pracą, odpoczywa np. spacerując. Jego uwaga, długo skupiona na problemach arytmetyki, potrzebuje jakiegoś rozładowania, czy to przez huśtanie nogami, czy też przez słuchanie muzyki lub jakiejś śmiesznej opowieści.

 

Rozróżnienie między odpoczynkiem a rozrywką

Im dziecko jest młodsze, im mniej uformowaną osobowość moralną posiada, tym mniej jest zdolne do dłuższej koncentracji na jednym i tym samym ćwiczeniu. Stąd wynika potrzeba różnych rozrywek lub częstej zmiany zajęć. Nie należy jednak mylić odpoczynku z rozrywką. Prawdziwy odpoczynek to ustanie wszelkiej aktywności. Przypomina on w praktyce sen, poprzez który odnawiają się zarówno siły ciała, jak i ducha. Jeśli więc nawet rozrywka nie jest odpoczynkiem, służy jednak do usunięcia napięcia towarzyszącego pracy. Przynosi dobroczynne wytchnienie odprężające organizm zmęczony przez długie i wyczerpujące zajęcia.

 

Różnorodność rozrywek

Rozrywką może być lektura książki, słuchanie muzyki, praca ręczna, spacer, zabawy itd. Obejmuje ona całą gamę aktywności ciała i ducha. Pojmowanie jej jako beztroskiego „bujania w obłokach” mogłoby doprowadzić rozmaitych skrzywień moralnych, zwłaszcza do lenistwa i złego używania wyobraźni. Poza godzinami snu dziecko powinno być zawsze czymś zajęte, czy to obowiązkową pracą, czy też rozrywkami, które samo wybierze.

Rozrywki wywierają znaczny wpływ na moralne zachowanie dziecka oraz na rozwój jego psychicznych i intelektualnych zdolności.

 

Cel rozrywek

Dobrze przygotowane rozrywki przygotowują dziecko do wypełniania z większym zaangażowaniem zajęć obowiązkowych w domu i w szkole. Mogą jednak przyczynić się w tym samym czasie do rozwoju pewnych zdolności, których dziecko nie ma okazji ćwiczyć w trakcie swych zwykłych zajęć.

Najlepsze rozrywki to takie, które mogą być pomocne w późniejszym wypełnianiu obowiązków, jakie przyniesie dziecku jego życiowe powołanie: dla młodej dziewczyny będą to te, które ukierunkowują ją na zajęcia domowe i macierzyńskie; dla młodzieńca te, które rozwijają jego zdolności budowania, zarządzania i dowodzenia. Rozrywki w znacznej mierze mogą też przyczyniać się do moralnego rozwoju uczuć.

Dostarczanie dziecku rozrywek przez opowiadanie mu rozmaitych historii, przygotowywanie mu rodzinnych świąt, budzenie w nim zainteresowanie sztuką i muzyką – to po prostu kształtowanie jego serca, świadomości i wyobraźni artystycznej.

 

Wybór rozrywek

Wybór rozrywek ma zasadnicze znaczenie zarówno w przypadku małego dziecka, jak i młodzieży. Ten sam rodzaj rozrywki będzie zdrowy lub nie, w zależności od rozporządzeń tych, którzy je wydają, i osobistych cech tych, którzy z nich korzystają. Matka, która chce dostarczyć rozrywki swojej córce i w tym celu kupuje jej bardzo kosztowną lalkę, rozwija w niej ducha marności światowej, z uszczerbkiem dla uczuć macierzyńskich, które należy rozwijać w dziewczynkach. Młodzi różnej płci wyjeżdżający razem „pod namioty”, korzystając z chwilowej wolności kierują się ku moralnej ruinie, niszcząc zarazem pozytywne owoce towarzyszące życiu obozowemu.

Wybór rozrywek to prawdziwa sztuka. Każda z nich ma zwykle na celu rozwój pewnego rodzaju aktywności i wymaga w konsekwencji dostosowania do wrodzonych zdolności właściwych dziecku lub młodzieńcowi. Rozrywki odpowiadające osobie garnącej się do prac ręcznych nie zainteresują kogoś czującego pociąg raczej ku zajęciom artystycznym czy intelektualnym. Należy pamiętać, że zarówno dzieci, jak i młodzież posiadają najróżniejsze temperamenty i uzdolnienia, przez co znajdują upodobanie w odmiennych rozrywkach, rozwijających zdolności fizyczne, artystyczne lub intelektualne. (…)

 

Rozrywki estetyczne

Pomiędzy rozrywkami o orientacji estetycznej wymieńmy choćby taniec, muzykę, teatr czy literaturę. Rozrywki te, pomocne w ogólnym rozwoju osobowości, są godne polecenia o tyle, o ile są umiejętnie dobierane. Na wychowawcy spoczywa obowiązek sprawdzania ich moralnej wartości.

W ten sposób taniec, który możemy zdefiniować jako pełne elegancji rytmiczne ruchy, będzie moralnie zdrowy lub nie, w zależności od emocji, jakie wywołuje. Jeden taniec rozwijać będzie elegancję ruchów bez najmniejszego niebezpieczeństwa zmysłowości, podczas gdy inny doprowadzać może do zachwiania równowagi uczuciowej, a nawet do pewnego stanu ekstazy.

To samo dotyczy muzyki. Harmonia dźwięków może powodować uniesienia uczuciowe, albo przeciwnie, prowokować podniecenia lub prowadzić do niebezpiecznych i niezdrowych marzeń.

Do wychowawcy należy pomagać dziecku, a jeszcze bardziej młodzieńcowi, przy rozróżnianiu stanów duszy wywoływanych przez różne dostępne mu rozrywki.

Rozrywki takie jak powieści czy przedstawienia teatralne, będąc formami sztuki, również wymagają rozsądnego wyboru. W przeciwnym wypadku stać się mogą narzędziem zepsucia.

Tak jak trzeba przyzwyczajać dziecko do zasięgania rady co do wyboru jego lektur, tak trzeba również przyzwyczaić je do samodzielnej analizy emocji wywoływanych przez rozmaite książki, aby z czasem nauczyło się samo odrzucać te pozycje, które pobudzają jego złe namiętności.

Skutek wywoływany lekturą zmienia się wraz z wiekiem, nastawieniem i życiowymi okolicznościami. Dlatego wychowawca musi potrafić dostosowywać wybór lektur do wieku i poziomu intelektualnego dzieci, które są mu powierzone.

 

Rozrywki cielesne

Pomiędzy rozrywkami dotyczącymi ciała i rozwojem jego różnych zdolności, wymieńmy wyjazdy „pod namiot” – czyli campingi, sport i zabawy grupowe.

Główna zasada: jeśli zakosztowana przyjemność rozbudziła w dziecku entuzjazm do wypełniania jego codziennych obowiązków, musi być uznana za zdrową i słuszną. W tym wypadku rozrywka odgrywa rolę stymulującą, dostarczając mi­nimum niezbędnej radości do wypełniania z zapałem zwykłych obowiązków.

Jeśli zaś jest odwrotnie, tzn. jeśli dana rozrywka spowodowała wzrost egoizmu, zmniejszyła odporność na pokusy i zapał w obliczu wysiłku, musi być uznana za niezdrową. Pewne przyjemności, same w sobie dobre, nadużywane rozwijają egoizm kosztem sił duchowych.

 

Rozrywki intelektualne

Na szczycie rozrywek intelektualnych wypada postawić lektury zmuszające do myślenia i poszerzające wiedzę. Należą tu przede wszystkim książki historyczne, które formują osądy młodzieży, powstrzymując równocześnie wyobraźnię od niebezpiecznych marzeń oraz zmuszając do refleksji nad znaczeniem konkretnych faktów i wydarzeń.

Próby twórczości literackiej, wierszem lub prozą, są bardzo pożyteczne dla formacji duchowej.

Również wiele zabaw grupowych bardzo korzystnie wpływa na rozwój uwagi i przewidywania.

Próby majsterkowania, podejmowane zarówno przez młodzież, jak i dzieci, rozwijają zdolności manualne oraz twórczą wyobraźnię. Człowiek kompletny potrafi pracować nie tylko mózgiem, ale i rękami. Inżynier myśli, a jednocześnie rysuje. Otóż większość dzieci to właśnie tacy początkujący inżynierowie.

Młodzieniec, którego zwykłe rozrywki ograniczają się do sportu, ryzykuje tym, że rozwijać się będą jedynie jego zdolności fizyczne, ze szkodą dla zdolności umysłowych. Niestety, młodzież łatwo popada w ten stan, gdyż duch jest z zasady bardziej leniwy niż ciało. Dobry wychowawca będzie umiał zapobiec temu niebezpieczeństwu, mieszając rozrywki intelektualne z typowo sportowymi. Zrobi to np. opowiadając historię zwiedzanego miasta czy regionu, pobudzając ciekawość dzieci i zachęcając do zapoznania się z geografią i gospodarką okolicy, w której zorganizowano obóz.

 

Rozrywki i powołanie

Rozrywka przynosi największe owoce wtedy, kiedy odpowiada najbardziej sekretnym dążeniom duszy. Młoda dziewczyna, która lubi zajmować się dziećmi, będzie w sposób naturalny interesować się problemami wychowawczymi. Młody chłopak, który lubi wykorzystywać swoją siłę i autorytet, przygotowuje się w sposób naturalny do roli głowy i opiekuna rodziny.

Najzdrowszymi rozrywkami są te, które ubogacają naturę i zarazem rozwijają zdolności.

Kończąc, należy wspomnieć, że każde dziecko powinno rozwijać w sobie miłość do bliźnich. Dlatego też wychowawca musi dbać o to, by rozrywki pobudzały do ofiarności i wyrzeczeń. (…). Najwznioślejsze dusze korzystają z rozrywek, aby czynić dobro.

c.d.n.

 

Artykuł jest kolejnym fragmentem książki ks. Violleta Traktat o wychowaniu.

Z jęz. francuskiego tłumaczył Robert Wyrostkiewicz.

 

Rodzina Katolicka, nr 13 (przy ZW nr 45), s. II. [2/2002 (45)]