Herezją nazywamy wszelką naukę, która wprost przeczy jednemu z dogmatów, podawanych przez Kościół katolicki za objawione przez Boga. Katolik staje się heretykiem materialnym, gdy bezwiednie wyznaje jakąś naukę przeciwną wierze objawionej. Staje się zaś formalnym heretykiem wtedy, gdy naukę przeciwną wierze przyjmuje dobrowolnie świadomie, a tym samym uporczywie. Chrystus Pan, rozsyłając Apostołów, aby głosili Ewangelię, włożył na ich słuchaczy obowiązek wierzenia ich słowom pod karą klątwy: „Idąc na cały świat głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu. Kto uwierzy i ochrzci się, zbawion będzie, a kto nie uwierzy, będzie potępiony” (Mk 16, 15). Dlatego w kwestiach dotyczących wiary nietolerancja Chrystusowa jest boska i konieczna, łatwa do zrozumienia dla każdego, kto ma dokładne pojęcie o Bogu, o człowieku, o wzajemnym ich stosunku, jak również o wartości prawdy objawionej. Apostołowie podobnie jak Chrystus mieli ten sam wstręt i odrazę do herezji połączonej z uporem: św. Jan widzi w niej dzieło Antychrysta (1 J 4, 3) i zabrania przyjmować a nawet pozdrawiać heretyków (2 J 1, 10); św. Piotr i św. Juda Tadeusz z najwyższym oburzeniem mówią o herezji (2 P 2, 1-21; Jud 1, 12nn); św. Paweł wyklina heretyków (Ga 1, 9), uśmierzyć ich pragnie swą duchową potęgą (2 Kor 10, 1nn) i oddaje ich w moc szatana (1 Tym 20). (…) Zauważmy jeszcze, że ze stanowiska teologicznego i przedmiotowego, na którym Kościół przede wszystkim stoi, herezja jest najcięższą ze wszystkich zbrodni, gdyż ona wyrywa z duszy ludzkiej sam zarodek sprawiedliwości i życia wiecznego. Rozszerzać herezję znaczy to popełniać najokropniejsze mężobójstwo, gdyż ono dosięga moralnego i nadprzyrodzonego istnienia jednostek i ludów niekiedy podczas całego szeregu pokoleń i wieków.

(Ks. W. Szczęśniak, Herezja, [w:] Słownik apologetyczny wiary katolickiej, t. II, Warszawa 1894, s. 5–8).

I. Obrazki heretyków

Fałszywi prorocy, wilki drapieżne (Mt 7,15).

Złodzieje i zbóje (J 10, 8).

Wilk, lampart, lwy, niedźwiedzie, żmije i bazyliszki (Iz 11, 6).

Źródła bez wody, obłoki wichrem porwane (2 P 2, 17).

Pies wracający do wymiotu swego i świnia umyta do kałuży błota (2 P 2, 22).

Szydercy (2 P 3, 3).

Fałszywi prorocy i kłamliwi nauczyciele (2 P 2, 1).

Psy i źli pracownicy (Fil 3, 2).

Antychryści (1 J 2, 18).

Lisy, które niszczą winnicę (Pnp 2, 15).

Słudzy szatana (2 Kor 11, 15).

Kąkol (Mt 13, 26).

Zbłąkane gwiazdy (Jud 1, 13).

Zwodziciele (2 J 1, 7).

Kłamcy (1 J 2, 22).

Rozhukane bałwany morskie (Jud 1, 13).

Ślepi przewodnicy ślepych (Mt 15, 14).

II. Uczynki heretyków

„Ale działał przeciwko nim (św. św. Pawłowi i Barnabie – przyp. M. M.) Elymas, czarnoksiężnik (tak bowiem tłumaczy się imię jego), usiłując wielkorządcę odwieść od wiary” (Dz 13, 8).

„Ale Piotr rzekł do niego: (tj. do Szymona, pierwszego heretyka – przyp. ks. P. L.) Pieniądze twoje niech idą z tobą na zatracenie, iżeś sądził, że dar Boży za pieniądze może być nabyty. Nie ma dla ciebie cząstki ani udziału w tej nauce, bo serce twoje nie jest prawe wobec Boga. (…) Widzę bowiem, żeś żółcią zgorzkniałą i wiązką nieprawości” (Dz 8, 20-23).

„A proszę was, bracia, abyście się strzegli tych, którzy wywołują zwady i zgorszenia wbrew pouczeniom, któreście otrzymali. Strońcie od nich. Ci bowiem nie służą Chrystusowi Panu naszemu, ale brzuchowi swemu i przez słowa słodkie, a pochlebne zwodzą serca niewinnych” (Rzym 16, 17-18).

„A Duch jawnie zapowiada, że w czasach ostatecznych niektórzy odstąpią od wiary, a przystaną do duchów błędu nauk diabelskich. [Do tych, którzy] obłudnie głoszą kłamstwa i mają sumienie napiętnowane” (1 Tm 4, 1-2).

„Ale byli między ludem i fałszywi prorocy, jak i między wami również będą fałszywi nauczyciele, którzy wprowadzą zgubne odszczepieństwa i zaprą się tego Pana, który ich odkupił, rychło ściągając na siebie zgubę. I wielu w rozpuście pójdzie ich śladami, i przez nich będą bluźnić na drodze prawdy. (…) Obiecują im wolność, choć sami są niewolnikami zepsucia” (2 P 2, 2-19).

III. Ciemnota, pycha i upór heretyków

„Jeśli kto inaczej uczy, a nie trzyma się zbawiennych nauk Pana naszego Jezusa Chrystusa i tej nauki, która wiedzie do pobożności, ten jest pyszny i nic nie umie, a tylko choruje na wszczynanie kłótni i walk o słowa. Z tego powstają zazdrości, sprzeczki, bluźnierstwa, złe podejrzenia, nieustanne spory ludzi spaczonych na umyśle i wyzutych z prawdy, którzy uważają pobożność za źródło zysku” (1 Tm 6, 3-5).

„A to wiedz, że w ostatnie dni nastaną czasy niebezpieczne. Ludzie staną się samolubni, chciwi, hardzi, pyszni, bluźniercy, rodzicom nieposłuszni, niewdzięczni, bezbożni, bez serca, nie-przejednani, potwarcy, niepowściągliwi, okrutni, bez litości, zdrajcy, zapamiętali, nadęci, bardziej miłujący rozkosze niż Boga, mający wprawdzie pozór pobożności, ale wyrzekający się jej mocy. Takich unikaj” (2 Tm 3, 1-5).

„Bo tego rodzaju fałszywi apostołowie – to pracownicy zdradliwi, co się przedzierzgają w Apostołów Chrystusa. I nic dziwnego, bo i sam szatan przybiera postać anioła światłości. Nic wielkiego tedy, jeśli jego słudzy przybierają postać sług sprawiedliwości, ale koniec ich będzie według uczynków ich” (2 Kor 11, 13-15).

„Do nich należą ci, którzy wkradają się do domów i uwodzą obciążone grzechami i miotane różnymi pożądliwościami kobiety, zawsze się uczące, a nigdy do poznania prawdy nie dochodzące” (2 Tm 3, 6).

„Mają sumienie napiętnowane” (1 Tm 4, 2).

„W chciwości swojej ułudnymi słowy frymarczyć wami będą, lecz wyrok od dawna na nich wydany nie odwlecze się i zguba ich nie ominie” (2 P 2, 3).

IV. Dlaczego heretycy występują przeciwko świętej Wierze i Kościołowi.

„Chcą odmienić obietnice Twoje, i wytracić dziedzictwo Twoje, i zawrzeć usta chwalących Cię, i zgasić sławę Kościoła i ołtarza Twego” (Est 14, 9).

„Nie będzie wierzył, próżno błędem zwiedziony” (Hi 15, 31).

„Dziwię się, że tak prędko od Tego, który was wezwał do łaski Chrystusowej, przerzucacie się do innej ewangelii. A tej innej nie masz, są tylko niektórzy, co niepokój sieją wśród was i pragną wywrócić ewangelię Chrystusową” (Ga 1, 6-7).

„A jako Jannes i Mambres sprzeciwiali się Mojżeszowi, tak i oni przeciwstawiają się prawdzie jako ludzie spaczonego umysłu i przewrotnej wiary. Ale daleko nie zajdą, albowiem ich bezmyślność stanie się jawna wszystkim, jak i z tamtymi było” (2 Tm 3, 8-9).

„Oni są ze świata i dlatego o świecie mówią, i świat ich słucha” (1 J 4, 5).

„Wiem ci ja, że po odejściu moim wnijdą między was wilki drapieżne, nie oszczędzając owczarni. A nawet spomiędzy was samych powstaną mężowie mówiący rzeczy przewrotne, aby pociągnąć za sobą uczniów” (Dz 20, 29-30).

V. Kary na heretyków

„A kto by hardym był nie chcąc być posłusznym rozkazowi kapłana, który natenczas służy Panu, Bogu twemu, i wyrokowi sędziego, umrze ów człowiek i usuniesz złe z Izraela” (Pwt 17, 12).

„A prorok, który pychą uwiedziony chciałby mówić w imię Moje, czegom mu Ja nie przykazał mówić, albo imieniem cudzych bogów, zabity będzie” (Pwt 18, 20).

„Zawstydzili się i zmieszali wszyscy, razem odeszli z hańbą wytwórcy błędów” (Iz 45, 16).

„Po tych wypadkach nie nawrócił się Jeroboam od złej drogi swojej, ale uczynił z najpodlej szych ludzi kapłanów wyżyn; ktokolwiek chciał, napełniał rękę swą i stawał się kapłanem wyżyn. I dla tej przyczyny zgrzeszył dom Jeroboama, i obalony został i wygładzony z ziemi” (3 Krl 13, 34).

„Stanęli razem królowie ziemi, a książęta zeszli się w gromadę przeciw Panu i przeciw Chrystusowi Jego: Potargajmy więzy ich i zrzućmy z siebie jarzmo ich Pan, który mieszka w niebiosach, wyśmieje się z nich, i Pan szydzić z nich będzie. Wtedy przemówi do nich w gniewie Swoim i w zapalczywości Swej potrwoży ich” (Ps 2, 2-5).

„Słuchajcie słowa Pańskiego mężowie naśmiewcy, którzy panujecie nad ludem moim, który jest w Jeruzalem. Albowiem mówiliście: Zawarliśmy przymierze ze śmiercią, i z piekłem uczyniliśmy umowę. Kiedy bicz gwałtowny przechodzić będzie, nie przyjdzie na nas, bośmy uczynili kłamstwo nadzieją naszą i nakryliśmy się kłamstwem. Przeto to mówi Pan Bóg: (…) Będzie zgładzone przymierze wasze ze śmiercią, a wasza umowa z piekłem nie ostoi się; gdy przyjdzie bicz gwałtowny, będziecie podeptani przez niego” (Iz 28, 14-16. 18).

„Ale działał przeciwko nim Elymas, czarnoksiężnik (tak bowiem tłumaczy się imię jego), usiłując wielkorządcę odwieść od wiary. Szaweł tedy, zwany i Pawłem, napełniony Duchem Świętym, patrząc weń pilnie, rzekł: O, pełny wszelkiej zdrady i wszelkiej przewrotności synu diabelski, wrogu wszelkiej sprawiedliwości! Nie przestaniesz wywracać prostych dróg Pańskich? A oto teraz ręka Pańska nad tobą i będziesz ślepy, nie widząc słońca przez czas pewien. I natychmiast padł na niego mrok i ciemność, a chodząc wokoło szukał, kto by mu rękę podał” (Dz 13, 8-11).

„A więc umie Pan pobożnych z pokus wybawiać, a niesprawiedliwych na dzień sądny na mękę zachować” (2 P 2, 9).

VI. Heretyków należy unikać i trzeba się strzec przed nimi

„Heretyka po pierwszym i drugim upomnieniu unikaj wiedząc, że jest przewrotny i grzeszy, własnym swym sądem potępiony” (Tyt 3, 10-11).

„Strzeżcie się fałszywych proroków, którzy do was przychodzą w odzieniu owczym, a wewnątrz są wilki drapieżne. Po ich owocach poznacie ich” (Mt 15, 16).

„Najmilsi! Nie każdemu duchowi wierzcie, ale badajcie duchy, czy z Boga są, bo wielu fałszywych proroków wyszło na świat” (1 J 4, 1).

„Jeśli kto przychodzi do was, a nauki tej nie przynosi, nie przyjmujcie go do domu ani też pozdrawiajcie. Bo kto go pozdrawia, uczestniczy w złych uczynkach jego” (2 J 1, 10-11).

VII Heretycy byli od początku i zawsze będą

„Ten nakaz zalecam ci, synu mój Tymoteuszu, abyś według dawnych o tobie przepowiedni toczył w oparciu o nie dobry bój, zachowując wiarę i czyste sumienie. Gdy je niektórzy zatracili, ulegli też rozbiciu w wierze: do nich należy Hymeneusz i Aleksander, których oddałem szatanowi, aby nauczyli się nie bluźnić” (1 Tm 1, 18-20).

„A wystrzegaj się światowej i pustej gadaniny, bo do coraz większej prowadzi bezbożności, a nauka takich szerzy się jak gangrena. Do nich to należą Hymeneusz i Filet, którzy odpadli od prawdy utrzymując, że zmartwychwstanie już się dokonało[1] i wywrócili wiarę niektórych” (2 Tm 2, 16-18).

„Synaczkowie! Nadeszła ostateczna godzina i jakoście słyszeli, że Antychryst nadchodzi, tak też teraz wielu Antychrystów nastało, stąd wiemy, że nadeszła godzina ostateczna. Spośród nas wyszli, ale nie byli z nas, bo gdyby z nas byli, zaiste wytrwaliby z nami, ale aby się okazało, że nie wszyscy z nas są” (1 J 2, 18-19).

„Baczcie, aby was kto nie zwiódł. Wielu bowiem przyjdzie w imię moje, mówiąc: jam jest Chrystus, i wielu zwiodą” (Mt 24, 4-5).

VIII. Fałszywe misje heretyckich nauczycieli

„I jak głosić będą, jeśliby nie byli posłani?” (Rz 10, 15).

„A nikt niechaj się nie waży brać tej godności, chyba że jest powołany przez Boga jak Aaron” (Hbr 5, 4).

„Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: kto nie wchodzi do owczarni przez bramę, ale wdziera się inną drogą, ten jest złodziejem i zbójem” (J 10, 1).

„Kto z samego siebie mówi, ten chwały własnej szuka, ale kto szuka chwały Tego, który go posłał, ten jest prawdomówny nie masz w nim nieprawości” (J 7, 18).

„I rzekł Pan do mnie: Fałszywie prorokują prorocy imieniem Moim; nie posyłałem ich i nie rozkazałem im, ani nie mówiłem do nich; widzenie kłamliwe i wróżkę, i zwiedzenie serca swego prorokują wam” (Jr 14, 14).

„Nie posyłałem proroków, a oni biegali; nie mówiłem do nich, a oni prorokowali. (…) Oto Ja na proroków [powstanę], mówi Pan, którzy biorą języki swoje i mówią: Mówi Pan! Oto Ja na proroków, którym się śni kłamstwo, mówi Pan, którzy je powiadali i zwiedli lud Mój kłamstwem swym i cudami swymi, gdym Ja ich nie posłał ani im nie rozkazywałem, którzy nic nie pomogli ludowi temu, mówi Pan. A tak jeśli cię zapyta ten lud albo prorok albo kapłan, mówiąc: Co za brzemię Pańskie jest? rzekniesz do nich: Wyście brzemię, albowiem porzucę was, mówi Pan” (Jr 23, 21. 31-33).

„Powstaną bowiem fałszywi Chrystusowie i fałszywi prorocy i czynić będą znaki i cuda dla uwiedzenia (jeśli to możliwe) nawet i wybranych”. „Wy tedy strzeżcie się: otom wam przepowiedział wszystko” (Mk 13, 22-23).

IX. Inne cytaty wymierzone przeciwko heretyckim nowatorom

„To mówi Pan: Stańcie przy drogach i patrzcie, a pytajcie się o ścieżki stare, która jest droga dobra, i chodźcie nią, a znajdziecie ochłodę duszom waszym” (Jr 6, 16).

„Słuchaj, synu mój, napomnienia ojca twego, a nie opuszczaj wskazówek matki twojej, aby była przydana ozdoba głowie twojej i łańcuch szyi twojej” (Przyp 1, 8-9).

„Zachowaj, synu mój, przykazania ojca twego, a nie opuszczaj wskazań matki twojej. Uwiąż je na zawsze u serca twego i obwiń około szyi twojej” (Przyp 6, 20).

„Nie przestępuj granic starych, które założyli ojcowie twoi (Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui)” (Przyp 22, 28).

„A jeżeliby i Kościoła nie usłuchał, niech ci będzie jako poganin i celnik” (Mt 18, 17).

„Każdy, kto odstępuje i nie trwa w nauce Chrystusowej, nie ma Boga” (2 J 1, 9).

„Przeto, bracia, trwajcie niewzruszenie trzymając się podań, któreście poznali czy to przez naukę ustną, czy to przez list nasz (itaque, fratres, state, et tenete traditiones quas didicistis sive per sermonem sive per epistulam nostram)” (2 Tes 2, 15).

„To ci piszę (…), abyś wiedział, jak masz postępować w domu Bożym, który jest Kościołem Boga żywego, filarem i podwaliną prawdy” (1 Tm 3, 14-15).

„Nie dajcie się zwodzić przeróżnym i obcym naukom. Bądźcie posłuszni przełożonym waszym i ulegajcie im” (Hbr 9, 17).

„O Tymoteuszu, strzeż powierzonego ci skarbu[2] unikając światowych słów nowości i sprzeciwów rzekomej nauki. Niektórzy goniąc za nią odpadli od wiary” (1 Tm 6, 20).

X. Modlitwa strzelista o uniknięcie herezji

„Duo rogavi te, ne deneges mihi antequam moriar: vanitatem et verba mendacia longe fac a me” (Prov. 30, 7–8): „O dwie rzeczy prosiłem Ciebie, nie odmawiaj mi, pókim żyw: marność i słowa kłamliwe oddal ode mnie” (Przyp 30, 7-8).

Modlitwa do NMP o nawrócenie heretyków[3]

Virgo potens, quae cunctas haereses sola interemisti in universo mundo[4],orbem Christianum a laqueis diaboli libera et respice ad animas diabolica fraude deceptas, ut omni haeretica pravitate deposita, errantium corda respiscant et ad veritatis catholicae redeant unitatem, te intercedente ad Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

Panno przemożna, która wyniszczyłaś wszystkie herezje całego świata, wyzwól świat chrześcijański z sideł szatańskich i wejrzyj łaskawie na dusze, zdradą szatańską zwiedzione, aby porzuciwszy wszelką przewrotność heretycką serca błądzących opamiętały się i do jedności prawdy katolickiej wróciły, za Twoim wstawieniem się do Pana naszego Jezusa Chrystusa Syna Bożego, który z Bogiem Ojcem żyje i króluje w jedności Ducha Świętego Bóg po wszystkie wieki wieków. Amen.

Przypisy:

1. Utrzymując, że zmartwychwstanie już się dokonało – twierdzili (Hymeneusz i Filet – przyp. M.M.), że wszystko to, co w Piśmie świętym jest powiedziane o zmartwychwstaniu, należy odnosić do zmartwychwstania dusz, które już się dokonało przez Chrzest i Pokutę. Tak św. Tomasz. Nie uznawali zatem zmartwychwstania ciał, dopuszczając tylko mistyczne i duchowe zmartwychwstanie dusz, które teraz dokonuje się przez Chrzest i Pokutę, a w przyszłości przez chwałę. Tak Tertulian, De carnis resurrectione” (Bernardinus a Piconio OFMCap, Epistolarum B. Pauli Apostoli triplex expositio, t. 3, Paryż 1847, s. 149-150; zob. S. Thomae Aquinatis doctoris angelici in omnes S. Pauli Apostoli epistolas commentaria, t. 2, Turyn 1929, s. 241-243).

2. „O Tymoteuszu, strzeż powierzonego ci skarbu (depozytu, łac. depositum) – doktryna Ewangelii jest nazwana depozytem, ponieważ tak jak depozyt należy do kogoś innego, tak nauka ewangeliczna jest doktryną Chrystusa, nie pasterzy. I tak jak depozyt powinien być wiernie przechowywany przez depozytariusza, tak obowiązkiem biskupów jest, aby przechowywali i innym przekazywali nienaruszoną doktrynę, która jest im powierzona w depozyt. Święty Paweł przypomina Tymoteuszowi, sobie samemu i wszystkim biskupom o powierzonym im depozycie świętej doktryny. Oni są tylko jej depozytariuszami, nie właścicielami: są jej strażnikami, nie panami. A zatem niechaj ją wiernie zachowują, bronią jej i niech nie dopuszczą do tego, aby została zafałszowana nawet w najmniejszym stopniu. Prawo bowiem depozytu, jak mówi św. Jan Chryzostom, nie zezwala na to, aby cokolwiek z depozytu zaginęło bez winy ze strony depozytariusza” – Bernardinus a Piconio OFMCap, Epistolarum…, s. 124; zob. Cornelius a Lapide, Commentaria in Scripturam sacram, t. XIX, Paryż 1868, s. 267-269.

3. Tekst modlitwy w oryginale łacińskim i w tłumaczeniu polskim według: ks. A. Arndt SI, Odpusty. Podręcznik dla duchowieństwa i wiernych, Kraków 1890, s. 236-237.

4. Jak Kościół rozumie słowa: „wszystkie herezje sama zniszczyłaś na całym świecie”, zob. Emmen P. Aquilinus OFM, „Cunctas haereses sola interemisti”. Usus et sensus huius encomii B. M. Virginis in liturgia, theologia et documentis pontificiis, [w:] Maria et Ecclesia. Acta Congressus Mariologici-Mariani in civitate Lourdes anno 1958 celebrati, Vol. IX: Maria et propagatio ac consolidatio Ecclesiae, Rzym 1961, s. 93-152.

Wszystkie cytaty z Pisma świętego: Pismo święte Starego Testamentu w przekładzie polskim x. Jakuba Wujka SI, Kraków 1956; Pismo święte Nowego Testamentu. Wstęp, nowy przekład z Wulgaty, komentarz przez ks. Eugeniusza Dąbrowskiego, Poznań 1958.

Tytuły rozdziałów i układ cytatów biblijnych zestawiono na podstawie następujących dzieł:

Ks. F. St. Feldheim, Skarbiec Pisma świętego. Konkordancja rzeczowa, Kielce 1924.

Ks. P. Lewandowski, Prawdy wiary i obyczajów oparte wyłącznie na Piśmie św., Nowy Sącz 1893.

H. Marcellius, Theologia Scripturae divinae, [w:] J. P. Migne, Scripturae sacrae cursus completus, t. 1, Paryż 1839, s. 907-1204.

Petri Canisii doctoris Ecclesiae catechismi latini et germanici, cz. I: Catechismi latini, Rzym 1933.

Całość opracował M. M.

Zawsze Wierni, nr 34, 05-06.2000, s. 138.